Mübadil Tasfiye Talepnameleri ve Arşivlerden Edinilmesi

30 ocak 1923 Tarihinde Lozan'da Nüfus Mübadelesi ve Protokülü'nün imzalanması ve mübadeleye tabi tutulacak olanların belli olması ardından geride bırakılacak taşınmazların belgelenmesi zorunluluğu doğdu. 

Kimin nekadar taşınmaz mal varlığı, tapusu varsa belgelenmeliydi ve bu belgelerin kurulan “Muhtelit Komisyonlar" tarafından tasdik edilmesi gerekiyordu. 

Asıl amaç anlaşmadaki taraf hükümetlerin düzenlenen bu talepnamelere göre terkedilen ülkede ne kadar mal varlığının bırakıldığının belgelenmesi ve bu belgelerin toplam değerlerinin hesaplanması sonucu ortaya çıkacak alacaklı veya borçlu duruma göre karşı taraftan ne kadar talep edileceğinin belirlenmesiydi.

İşte mübadeleye tabi tarafların bu taşınmaz mal varlıklarını gösteren belgeler kısaca ”mübadil tasfiye talepnamesi” olarak adlandırılmıştır.

BELGELER NASIL DÜZENLENMİŞTİR VE NELERİ İÇERİR:

Belgeler 4 nüsha olarak düzenlenmiştir.
1 adedi “memurin-i mahalliye" nezdinde kalacak, 1 adedi tasfiye işlerini yürütecek olan “Muhtelit Komisyonu”na, 1 adedi mübadilin göç ettiği memleketin hükümetine, sonuncusu ise mübadilin kendisine verilmiştir.

Belgenin birinci sayfasında :
Kayıt numarası ve kayıt tarihinden sonra “İhtar” başlığı altında “eshab-ı müracaatın” yanlış veya mübalağalı beyanname vermesi durumunda kendi zararına olacağı belirtilmiş ve dilekçe sahibinin kimlik bilgilerine geçilmiştir.
Müstedinin hüviyeti başlığı altında sıra ile:
İsim ve pederinin ismi
Memleketi (livası, kazası, şehri, karyesi)
Halen sakin bulunduğu mahal ( livası kazası, şehri, karyesi)
Sanatı

2. Nci ve 3. Ncü sayfalarda:
Mübadilin bulunduğu yerdeki emval-i gayri menkulesine ait bilgileri ihtiva eden ve 9 sütundan oluşan bir cetvel bulunmaktadır. Bu cedveldeki sütunlarda yer alan bilgiler şunlardır:
Emlak ve arazinin cinsi ve nevi,8 hane, mağaza, tarla, bağ, bostan, orman, mera vs)
Mesaha-i sathiyesi ( dönüm veya arşın murabbaı, dönüm evlek)
Arazinin yetiştirdiği mahsulatın nevi ( hububat , tütün bağ vs)
Emlak ve arazinin kain bulunduğu mahal ( mahalle, mevki, sokağın ismi ve numarası)
Emlak ve arazinin suret-i tasarrufu ( ferağ, intikal,hibe)
Tapu senetlerinin veya diğer vesaik-i tasavvufiyenin tarih ve numaraları (suretleri rapt olacaktır)
Tapu senetleri kimin adına mukayyettir
Emlak ve arazinin tapu senedinde makayyet kıymeti (altın Türk lirası hesabıyla)

4.ncü sayfa:
Bu sayfada müstedinin terk eylediği emlak-ı menkuleye ait olan cetvel ( cetvel- B) bulunmaktadır. Bu cetvel mübadile ait
Eşya-i beytiyye (ev eşyaları) altın Türk lirası üzerinden mecmu kıymeti
Hayvanat (adedi, cinsi, altın Türk lirası kıymeti

5. nci sayfa : vekaletname
Komisyon nezdinde kendilerini temsil ve hukuklarının müdafaası için verilen vekaletname ( kimi mübadiller için ihtiyaç duyulduğunda)

Ek sayfa:
Müsadere edilen emlak beyanı.
Yunanlılarca daha önce müsadere edilen (varsa)mallarını (belgelemeleri halinde) gösterir belge.
Müsaderenin hangi tarihten itibaren (a) ve (b) cetvellerinde irade olunan emvallerin hangi tarihte müsadere edilmiştir.
Müsadere edilen bu emvallerin 1909-1914 seneleri zarfındaki varidat-ı senevisi mikdarı ne idi (a) cedveli mucibince.
Altında tasdik tarihi ve imam, muhtar ve azalardan oluşan tasdik heyeti imza veya mühürleri bulunmaktadır.

TASFİYE TALEPNAMELERİNİN ÖNEMİ:

Tasfiye talepnamelerinin içeriğinde neler olduğunu yukarıda arz etmiştm. Mübadil torunları olarak burada bizim için en önemli bölümün; birinci sayfada yer alan “müstedinin kimlik bilgileri” ile nüfusa kayıtlı olduğu yer ile halen oturmakta olduğu yer bilgilerini içeren bölüm olduğu aşkardır. 

Bu bilgiler bize öncelikle büyüklerimiz tarafında aktarılmış olan (kırıntı dahi olsa) bilgileri kullanarak dedelerimizin kimlik bilgilerine ulaşmamızı sağlamaktadır. Müstedinin hüviyeti, adı ve baba adı ile beraber yazıldığı için bir nesil daha ileri gitme imkanınız oluyor. Gelinen yerin tam olarak adını ve nereye bağlı olduğunu öğrenmenizin yanında varsa aile lakaplarınızı öğreniyorsunuz. 

Yine geride bırakılan yerde varsa ne kadar vakıf malı cami, imaret gibi değerlerden haberiniz oluyor. Aynı köyden veya kasabadan kimlerin tasfiye talebi kaydı olduğuna bakarak hepsi aynı yere iskan edilmediği için belkide kayıp olan akrabalarınıza ulaşıyor veya hemşehrilerinizi buluyorsunuz. Tüm bu bilgilerin geçmişi araştırmak için can atan biz mübadiller için ne kadar değerli olduğunu hepimiz çok iyi biliyoruz.

DEVLET ARŞİVLERİ GN. MD.LÜĞÜNDE MEVCUT BELGELERE NASIL ULAŞILIR:

Mübadele tasfiye talepnamelerini aslına ulaşmanız için muhakkak Ankara’daki Devlet Arşivleri Genel Md.lüğüne gitmeniz , hangi belgeyi ne maksatla istediğinizi ve arşiv kayıt numarasını söylemeniz gerekiyor. 

Görevliler belgenin aslını getirdiklerinde ve istediğiniz belge olduğunu gördükten sonra isterseniz belgenin bir fotokopisini alabilisiniz. Aslında bu işlem biraz zaman alan ve Ankaraya kadar gelip belgeye ulaşmak için 1-2 gün geçmesi gereken zahmetli bir işlem. Ancak belgenin kendisine ulaşmak yerine mübadil kimliği ve memleketi bilgilerini öğrenmek isterseniz bunun çok daha kolay yolu olan günümüzün gelişen teknolosi satesinde ve devlet arşivleri genel müdürlüğünün verdiği hizmet sayesinde internet üzerinden ulaşabilirsiniz.

MÜBADİL KİMLİK VE MEMLEKETİ BİLGİLERİNE İNTERNET ÜZERİNDEN NASIL ULAŞILIR:

Devlet arşivleri genel müdürlüğünün www.devletarsivleri.gov.tr isimli bir internet sitesi vardır. Öncelikle bu siteyi açıp “katalog tarama” kısmını açtıktan sonra karşınıza gelen “üye kayıt bilgileri” kısmını doldurup kayıtlı üye olmanız gerekiyor. Veya üye olan birisi aracılığı ile girebilisiniz ancak üye olmak ücretsizdir.

Üye kayıt bilgilerinizi yazıp giriş yaptıktan sonra karşınıza gelecek “cumhuriyet arşiv katalogları” giriş seçeneğini tıklayın. Daha sonra açılan sayfada “fon adına göre” yazan bölümün üzerine tıklayarak. “fon adına göre katalog tarama” bölümünün altındaki “fon adı” ve “ilgili kurum” yazan satırlara “tümü” yazın. “yıl aralığı” kısmını boş bırakın. “aranacak ifade” satırına aramak istediğniz yer ismini yazve/veya arayacağınız şahıs ismini yazdıktan sonra muhakkak “ son kısmına “tasfiye” yazarak “bul” demeniz gerekiyor.

Bir örnek verecek olursak; aranacak ifade kısmına “drama kurudere tasfiye” yazıp “bul” dediğimizde arama sonucu olarak karşımıza “Selanik Vilayeti, Drama Livası, Sarışaban kazası, Kurudere köyünden gelen “ şahıslara ait 125 adey tasfiye talepnamesi kaydı çıkmaktadır..

Fazla kayıt çıkan yerlerde aramayı kolaylaştırmak için eğer biliniyorsa şahıs veya lakap adlarıda yazılabir.

Aranan şahıs bilgisine ulaşıldığında ona ait tasfiye talepnamesinin aslına ulaşmak istiyor ve devlet arşivlerine gitmeyi düşünüyorsanız muflaka; isteyeceğiniz belgeye ait “tarih”,”say”ı, “fon kodu” ve “yer no” bilgilerini almanız ve görevlilere bu bilgileri vermeniz gerekmektedir.

http://www.devletarsivleri.gov.tr