Mübadil Tasfiye Talepnameleri

Biliindiği gibi Devlet arşivleri genel müdürlüğünde “Mübadele Tasfiye Talepnameleri” adı verilen bazı belgeler bulunmaktadır.

Osmanlıca yazı ile yazılmış olan bu belgeler Devlet arşivleri genel müdürlüğü tarafından toplanmış ve çok emek verilerek titiz bir çalışma sonucu tasnif edilerek türkçeleştirilmiştir.

Köklerimizi ararken ulaştık bizde bu belgelere. Dedelerimiz nereden gelmişti?, acaba nüfus kayıtlarına ulaşabilirmiyiz diye başlamıştık önce araştırmaya. Çünkü hepimiz gayet iyi biliyoruz ki anadoluya geldikten sonra verilen yaşam mücadelesi ve acıları unutma isteği büyüklerimizin bu konularda uzun bir zaman suskun kalmasına neden olmuştu. Hele ikinci kuşaktan sonra nereden gelindiği de unutulmuş ve sadece Selanik kalmış hafızalarda.

Devlet arşivleri genel müdürlüğüne giderek bu belgelere ulaştığımızda ve tam 86 yıl önce dedeniz tarafından bir pelür kağıt üzerine sabit kalemle yani şu ucu ıslatılarak yazan bir kalemle yazılmış belgeyi elinizde tuttuğunuzda yaşanılan heyecanın kelimelerle tarif edilemiyeceğini umarım siz de takdir edersiniz.

MÜBADELE VE TASFİYE TALEPNAMELERİ NEDİR:

30 ocak 1923 tarihinde Lozan antlaşmasının mübadele kısmın imzalanmasını ve mübadeleye tabi tutulacak olanların belli olmasını müteakip geride bırakılacak taşınmazların belgelenmesi zaruriyeti çıktı ortaya.

Kimin nekadar taşınmaz mal varlığı, tapusu varsa belgelenmeliydi ve bu belgelerin kurulan “Muhtelit Komisyonlar “ tarafından tasdik edilmesi gerekiyordu. Asıl amaç anlaşmadaki taraf hükümetlerin düzenlenen bu talepnamelere göre terkedilen ülkede ne kadar mal varlığının bırakıldığının belgelenmesi ve bu belgelerin toplam değerlerinin hesaplanması sonucu ortaya çıkacak alacaklı veya borçlu duruma göre karşı taraftan ne kadar talep edileceğinin belirlenmesiydi.

İşte mübadeleye tabi tarafların bu taşınmaz mal varlıklarını gösteren belgeler kısaca ”mübadil tasfiye talepnamesi” olarak adlandırılmıştır.

BELGELER NASIL DÜZENLENMİŞTİR VE NELERİ İÇERİR:

Belgeler 4 nüsha olarak düzenlenmiştir.

1 adedi “memurin-i mahalliye" nezdinde kalacak, 1 adedi tasfiye işlerini yürütecek olan “Muhtelit Komisyonu”na, 1 adedi mübadilin göç ettiği memleketin hükümetine, sonuncusu ise mübadilin kendisine verilmiştir.

Belgenin birinci sayfasında :

Kayıt numarası ve kayıt tarihinden sonra “İhtar” başlığı altında “eshab-ı müracaatın” yanlış veya mübalağalı beyanname vermesi durumunda kendi zararına olacağı belirtilmiş ve dilekçe sahibinin kimlik bilgilerine geçilmiştir.

Müstedinin hüviyeti başlığı altında sıra ile:

İsim ve pederinin ismi
Memleketi (livası, kazası, şehri, karyesi)
Halen sakin bulunduğu mahal ( livası kazası, şehri, karyesi)
Sanatı

2. Nci ve 3. Ncü sayfalarda:

Mübadilin bulunduğu yerdeki emval-i gayri menkulesine ait bilgileri ihtiva eden ve 9 sütundan oluşan bir cetvel bulunmaktadır. Bu cedveldeki sütunlarda yer alan bilgiler şunlardır:

Emlak ve arazinin cinsi ve nevi,8 hane, mağaza, tarla, bağ, bostan, orman, mera vs)
Mesaha-i sathiyesi ( dönüm veya arşın murabbaı, dönüm evlek)
Arazinin yetiştirdiği mahsulatın nevi ( hububat , tütün bağ vs)
Emlak ve arazinin kain bulunduğu mahal ( mahalle, mevki, sokağın ismi ve numarası)
Emlak ve arazinin suret-i tasarrufu ( ferağ, intikal,hibe)
Tapu senetlerinin veya diğer vesaik-i tasavvufiyenin tarih ve numaraları (suretleri rapt olacaktır)
Tapu senetleri kimin adına mukayyettir
Emlak ve arazinin tapu senedinde makayyet kıymeti (altın Türk lirası hesabıyla)

4.ncü sayfa:

Bu sayfada müstedinin terk eylediği emlak-ı menkuleye ait olan cetvel ( cetvel- B) bulunmaktadır. Bu cetvel mübadile ait

Eşya-i beytiyye (ev eşyaları) altın Türk lirası üzerinden mecmu kıymeti
Hayvanat (adedi, cinsi, altın Türk lirası kıymeti

5. nci sayfa : vekaletname

Komisyon nezdinde kendilerini temsil ve hukuklarının müdafaası için verilen vekaletname ( kimi mübadiller için ihtiyaç duyulduğunda)

Ek sayfa:

Müsadere edilen emlak beyanı.

Yunanlılarca daha önce müsadere edilen (varsa)mallarını (belgelemeleri halinde) gösterir belge.

Müsaderenin hangi tarihten itibaren (a) ve (b) cetvellerinde irade olunan emvallerin hangi tarihte müsadere edilmiştir.
Müsadere edilen bu emvallerin 1909-1914 seneleri zarfındaki varidat-ı senevisi mikdarı ne idi (a) cedveli mucibince.

Altında tasdik tarihi ve imam, muhtar ve azalardan oluşan tasdik heyeti imza veya mühürleri bulunmaktadır.

TASFİYE TALEPNAMELERİNİN ÖNEMİ:

Tasfiye talepnamelerinin içeriğinde neler olduğunu yukarıda arz etmiştm. Mübadil torunları olarak burada bizim için en önemli bölümün; birinci sayfada yer alan “müstedinin kimlik bilgileri” ile nüfusa kayıtlı olduğu yer ile halen oturmakta olduğu yer bilgilerini içeren bölüm olduğu aşikardır. Bu bilgiler bize öncelikle büyüklerimiz tarafında aktarılmış olan (kırıntı dahi olsa) bilgileri kullanarak dedelerimizin kimlik bilgilerine ulaşmamızı sağlamaktadır. Müstedinin hüviyeti, adı ve baba adı ile beraber yazıldığı için bir nesil daha ileri gitme imkanınız oluyor. Gelinen yerin tam olarak adını ve nereye bağlı olduğunu öğrenmenizin yanında varsa aile lakaplarınızı öğreniyorsunuz. Yine geride bırakılan yerde varsa ne kadar vakıf malı cami, imaret gibi değerlerden haberiniz oluyor. Aynı köyden veya kasabadan kimlerin tasfiye talebi kaydı olduğuna bakarak hepsi aynı yere iskan edilmediği için belkide kayıp olan akrabalarınıza ulaşıyor veya hemşehrilerinizi buluyorsunuz.

Tüm bu bilgilerin geçmişi araştırmak için can atan biz mübadiller için ne kadar değerli olduğunu hepimiz çok iyi biliyoruz.

DEVLET ARŞİVLERİ GN. MD.LÜĞÜNDE MEVCUT BELGELERE NASIL ULAŞILIR:

Mübadele tasfiye talepnamelerini aslına ulaşmanız için muhakkak Ankara’daki Devlet Arşivleri Genel Md.lüğüne gitmeniz, hangi belgeyi ne maksatla istediğinizi ve arşiv kayıt numarasını söylemeniz gerekiyor. Görevliler belgenin aslını getirdiklerinde ve istediğiniz belge olduğunu gördükten sonra isterseniz belgenin bir fotokopisini alabilirsiniz. Aslında bu işlem biraz zaman alan ve Ankara'ya kadar gelip belgeye ulaşmak için 1-2 gün geçmesi gereken zahmetli bir işlem.

Ancak belgenin kendisine ulaşmak yerine mübadil kimliği ve memleketi bilgilerini öğrenmek isterseniz bunun çok daha kolay yolu olan günümüzün gelişen teknolojisi sayesinde ve devlet arşivleri genel müdürlüğünün verdiği hizmet sayesinde internet üzerinden ulaşabilirsiniz.

MÜBADİL KİMLİK VE MEMLEKETİ BİLGİLERİNE İNTERNET ÜZERİNDEN NASIL ULAŞILR:

Devlet arşivleri genel müdürlüğünün www.devletarsivleri.gov.tr isimli bir internet sitesi vardır. Öncelikle bu siteyi açıp “katalog tarama” kısmını açtıktan sonra karşınıza gelen “üye kayıt bilgileri” kısmını doldurup kayıtlı üye olmanız gerekiyor. Veya üye olan birisi aracılığı ile girebilirsiniz ancak üye olmak ücretsizdir.

Üye kayıt bilgilerinizi yazıp giriş yaptıktan sonra karşınıza gelecek “cumhuriyet arşiv katalogları” giriş seçeneğini tıklayın. Daha sonra açılan sayfada “fon adına göre” yazan bölümün üzerine tıklayarak. “fon adına göre katalog tarama” bölümünün altındaki “fon adı” ve “ilgili kurum” yazan satırlara “tümü” yazın. “yıl aralığı” kısmını boş bırakın. “aranacak ifade” satırına aramak istediğiniz yer ismini ve/veya arayacağınız şahıs ismini yazdıktan sonra muhakkak son kısmına “tasfiye” yazarak “bul” demeniz gerekiyor.

Bir örnek verecek olursak; aranacak ifade kısmına “drama kurudere tasfiye” yazıp “bul” dediğimizde arama sonucu olarak karşımıza “Selanik Vilayeti, Drama Livası, Sarışaban kazası, Kurudere köyünden gelen “ şahıslara ait 125 adeo tasfiye talepnamesi kaydı çıkmaktadır..

Fazla kayıt çıkan yerlerde aramayı kolaylaştırmak için eğer biliniyorsa şahıs veya lakap adları da yazılabilir.

Aranan şahıs bilgisine ulaşıldığında ona ait tasfiye talepnamesinin aslına ulaşmak istiyor ve devlet arşivlerine gitmeyi düşünüyorsanız mutlaka; isteyeceğiniz belgeye ait “tarih”,”sayı”, “fon kodu” ve “yer no” bilgilerini almanız ve görevlilere bu bilgileri vermeniz gerekmektedir.